ARCYDZIĘGIEL LITWOR

Jest zaliczany do najcenniejszych roślin leczniczych. Znany od dawna, a jeśli nie wspomina o nim piśmiennictwo starożytne to dlatego, iż arcydzięgiel będąc rośliną północnoeuropejską nie był znany w basenie Morza Śródziemnego. Natomiast wiele o zaletach leczniczych arcydzięgla piszą średniowieczni autorzy z obszarów na północ od Alp.

W Polsce spotyka się arcydzięgiel w Sudetach i Tatrach, nad brzegami potoków, miejscami na niżu. Jest najczęściej rośliną dwuletnią, w wyjątkowych warunkach – czteroletnią. Dorasta wysokości dwu i pół metra. Liść i kulki kwiatowe roztarte w palcach wydają przyjemny, korzenno-żywiczny zapach, podobne są w smaku. Korzeń, który jest surowcem leczniczym, w smaku jest początkowo słodkawy, później palący, wreszcie korzenno-gorzki. Arcydzięgiel bywa uprawiany dla celów leczniczych, kosmetycznych oraz spożywczych.

Zawiera liczne związki, m.in. olejek eteryczny, związki kumarynowe i furanokumarynowe, garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy i sole mineralne. Korzeń działa rozkurczowo, kojąco, moczopędnie, wykrztuśnie, pobudza czynności żołądka, wzmacnia nerwy, naczynia krwionośne, jest środkiem na uspokojenie serca, wzmacnia ogólnie, jest świetnie działającym środkiem gorzkim, reguluje krwawienia miesięczne, działa napotnie, pomaga w zaflegmieniu płuc, kolce jelitowej, wzdęciach, zimnicy, błędnicy, kurczowych wymiotach, nerwowych bólach głowy, przewlekłych nieżytach przewodu oddechowego, reumatyzmie, szkorbucie, padaczce, histerii, białych upławach, kaszlu, niedrożności jelit, pomaga narkomanom w kuracjach odwykowych, wskazany po za- truciach alkoholem i nikotyną, leczy śluzówki ust, gruczołów wydziel- niczych, żołądka, jelit, pomaga na bezsenność, grypę, przeziębienie, przemianę materii, obrzęk gruczołów chłonnych, pobudza łaknienie, jest wiatropędny, stanowi odtrutkę na belladoninę, atropinę (i inne alkaloidy), zimowit jesienny i cykutę. Pobudza wytwarzanie pepsyny i pentagastryny w żołądku, pomaga w wydalaniu toksyn z organizmu drogą nerek. Pochodne furanokumaryny i niektóre składniki olejku eterycznego działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. Angelicyna, zawarta w przetworach z arcydzięgla działa uspokajająco. Arcydzięgiel jest składnikiem polskiej mieszanki z pięciu krajowych ziół wzmacniających, co przypomina działanie żeń-szenia. Ksantotoksyna, ksantotoksol, angelicyna i inne pochodne furanokumaryny wykazują działanie fotodynamiczne i zwiększają wytwarzanie pigmentu melaniny w skórze po wystawieniu jej na działanie światła słonecznego. Olejek eteryczny z arcydzięgla wykazuje właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze.